خاور نزدیک کجاست؟
خاور نزدیک، منطقهای تاریخی و ژئوپلیتیک در جنوبغربی آسیا و پیرامون خلیج فارس و دریای مدیترانه است که کشورهایی مانند ایران، عراق، ترکیه، اردن، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، بحرین، یمن، لبنان، سوریه و فلسطین اشغالی را در بر میگیرد. این منطقه به دلیل منابع طبیعی غنی، به‌ویژه نفت و گاز و همچنین تنوع اقتصادی و فرهنگی، از اهمیت ویژه‌ای در صحنه بین‌المللی برخوردار است. اقتصاد کشورهای خاور نزدیک بر پایه منابع انرژی، گردشگری، تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی شکل گرفته و توانسته در دهه‌های اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کند.
اگرچه اصطلاحات «خاور نزدیک» و «خاورمیانه» گاهی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما خاور نزدیک از دیدگاه تاریخی و باستان‌شناسی معمولا شامل مناطقی است که تحت تاثیر امپراتوری عثمانی و دیگر حکومت‌های منطقهای قرار داشتند، در حالی که خاورمیانه اصطلاحی مدرن‌تر است که بیشتر کشورهای آسیای غربی و شبهجزیره عربستان را شامل میشود. این تفاوت در تعریف و کاربرد اصطلاحات، به فهم بهتر جغرافیا، تاریخ و اقتصاد این منطقه کمک می‌کند و اهمیت آن را در روابط بین‌الملل دوچندان می‌سازد.
ما در این مقاله از موسسه مهاجرتی گوتوتی‌آر به معرفی خاور نزدیک و تفاوت آن با خاورمیانه می‌پردازیم. اگر شما هم علاقه‌مند به کسب اطلاعات در این حوزه هستید می‌توانید از مشاوره اولیه تلفنی رایگان مجموعه ما استفاده کنید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
خاور نزدیک و کشورهای وابسته به آن
در پاسخ به سوال خاور نزدیک کجاست باید بگوییم اصطلاح «خاور نزدیک» در گذشته برای اشاره به سرزمین‌هایی به کار می‌رفت که پیرامون سواحل شرقی دریای مدیترانه قرار داشتند. این محدوده معمولا شامل بخش‌هایی از شمال‌شرقی آفریقا، جنوبغربی آسیا و در برخی موارد حتی شبهجزیره بالکان می‌شد. جغرافیدانان غربی نخستین کسانی بودند که از این واژه استفاده کردند تا ناحیه‌ای از شرق را که به اروپا نزدیک‌تر بود، مشخص کنند. این منطقه در بسیاری از موارد با قلمرو امپراتوری عثمانی همپوشانی داشت.
با گذر زمان و به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، واژه «خاور نزدیک» کم‌کم جای خود را به اصطلاح «خاورمیانه» داد. هرچند این دو واژه هنوز هم گاهی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما خاورمیانه مفهومی گسترده‌تر دارد. در تعریف امروزی، خاورمیانه بیشتر به جنوبغربی آسیا اطلاق میشود، جایی که شامل شبهجزیره عربستان، سرزمین شام و اغلب کشورهایی همچون ترکیه، ایران، شمال آفریقا و در برخی برداشت‌ها افغانستان، پاکستان و بخش‌هایی از آسیای مرکزی است.
این منطقه موقعیتی میان اروپا و جنوب آسیا دارد و تنوع فرهنگی آن چشمگیر است. اکثریت جمعیت خاورمیانه مسلمان هستند، اما در کنار آنان گروه‌های مسیحی و یهودی نیز زندگی می‌کنند. اگرچه بخش زیادی از سرزمینهای این ناحیه بیابانی است، ولی در مجموع دارای اقلیم‌ها و زمین‌های گوناگونی است که زندگی اجتماعی و اقتصادی متنوعی را رقم زده است.
تحولات سیاسی و اقتصادی خاور نزدیک و سپس خاورمیانه در قرن بیستم و بیست و یکم بسیار پررنگ بوده است. فروپاشی امپراتوری عثمانی، ظهور دولت‌های جدید و همچنین کشف منابع عظیم نفت در خلیج فارس، جایگاه ژئوپلیتیک این منطقه را بیش از پیش برجسته ساخت. همین ذخایر نفتی عاملی بوده‌اند که در کنار رقابت‌های بین‌المللی، نقش مهمی در شکل‌گیری بسیاری از درگیری‌ها و تغییرات سیاسی این ناحیه ایفا کرده‌اند.
لیست کشورهای خاور نزدیک
وقتی از «خاور نزدیک» سخن گفته میشود، در واقع به مجموعه‌ای از کشورها در جنوبغربی آسیا و پیرامون خلیج فارس و شرق دریای مدیترانه اشاره داریم. این کشورها از نظر تاریخی، فرهنگی و مذهبی پیوندهای عمیقی با یکدیگر دارند و بخش بزرگی از تحولات سیاسی و اقتصادی قرن اخیر نیز در همین جغرافیا رخ داده است. خاور نزدیک از نظر منابع طبیعی، به‌ویژه ذخایر نفت و گاز، در کانون توجه جهانی قرار دارد و از سوی دیگر، به دلیل تنوع قومی و مذهبی، یکی از پیچیده‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود.
کشورهایی که عموما در فهرست خاور نزدیک قرار می‌گیرند عبارت‌اند از:
- بحرین
- ایران
- عراق
- فلسطین اشغالی
- اردن
- کویت
- لبنان
- عمان
- قطر
- عربستان سعودی
- امارات متحده عربی
پر جمعیت ترین کشور خاور نزدیک
طبق برآوردهای مختلف از جمله صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال ۲۰۲۵، مرکز داده‌های جمعیتی و منابع معتبر دیگر، ایران با جمعیتی در حدود ۹۲ میلیون نفر، پرجمعیتترین کشور در میان کشورهای منطقه خاور نزدیک است. این عدد نشان‌دهنده موقعیت ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور از منظر جمعیتی در میان کشورهایی مانند عراق، عربستان سعودی و یمن است.
برای مقایسه:
- عراق براساس نتایج رسمی سرشماری ملی منتشرشده در فوریه ۲۰۲۵، جمعیتی برابر با ۴۶ میلیون و صد و هجده هزار و هشتصد و نود‌و‌سه نفر دارد.
- عربستان سعودی نیز در حدود ۳۶ میلیون نفر جمعیت دارد.
- یمن نیز رقمی بین ۲۸ تا ۳۳ میلیون نفر را نشان می‌دهد.
بنابراین، با فاصله‌ای چشمگیر، ایران در صدر جدول جمعیتی کشورهای خاور نزدیک قرار دارد و این ویژگی، تاثیراتی ژئوپلیتیکی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای بر جای گذاشته است.
کم جمعیت ترین کشور خاور نزدیک
در میان کشورهای خاور نزدیک، بحرین با جمعیتی در حدود یکمیلیون و ششصدهزار نفر در سال ۲۰۲۵، عنوان کمجمعیتترین کشور منطقه را به خود اختصاص می‌دهد. این کشور جزیره‌ای کوچک در خلیج فارس، علی‌رغم وسعت محدود، تراکم جمعیتی بالایی دارد؛ به طوری که در هر کیلومتر مربع بیش از دو‌هزار نفر زندگی می‌کنند.
تاریخچه خاور نزدیک
در آغاز قرن نوزدهم میلادی، امپراتوری عثمانی گستره وسیعی از بالکان تا مرزهای جنوبی دشت بزرگ مجارستان را در اختیار داشت. با این حال، تا سال ۱۹۱۴ میلادی، اکثر سرزمینهای این امپراتوری به جز قسطنطنیه و تراس شرقی استقلال خود را اعلام کردند و دولت‌های ملی‌گرای بالکان مانند پادشاهی یونان، صربستان و بلغارستان شکل گرفتند. عثمانی تا سال ۱۹۱۲ توانسته بود مناطقی چون آلبانی، مقدونیه و ولایت آدریانوپل را حفظ کند، اما دو جنگ بالکان بین سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۳ بخش عمده این سرزمین‌ها را از دست دادند. در این دوران، امپراتوری عثمانی که نشانه‌های فروپاشی در آن دیده می‌شد، در مطبوعات اروپا به عنوان «مرد بیمار اروپا» معرفی شد.
جمعیت کشورهای بالکان عمدتاً مسیحی بودند و اقلیت‌های مسلمان تنها در بخش‌هایی از بوسنی و آلبانی حضور داشتند. در سال ۱۸۹۴ میلادی، عثمانی‌ها به ارامنه حمله کردند و بسیاری از آنان کشته شدند. این قتل عام، که اقلیت‌های غیرمسلمان را تهدیدی برای امپراتوری می‌دانست، واکنش گسترده جهانی و اعتراضات کشورهای مسیحی را به دنبال داشت. از این زمان، موضوع اقلیت‌ها در امپراتوری عثمانی و سرزمینهای سابق آن به عنوان «مسئله شرقی» یا خاور نزدیک (Near East) مطرح شد.
در اواسط قرن نوزدهم، اصطلاح خاور نزدیک برای توصیف بخش‌هایی از شرق نزدیک به اروپا به کار رفت، در حالی که خاور دور به سرزمین‌هایی مانند ژاپن، چین، کره، اندونزی و ویتنام اطلاق می‌شد. خاور نزدیکِ باستان شامل سرزمین‌هایی بود که امروز به نام شام شناخته می‌شوند و تحت تسلط عثمانی بودند؛ مناطقی نیز فراتر از این قلمرو، مانند شمال آفریقا و غرب مصر، جزو این حوزه به شمار می‌آمدند. ایران نیز از همان ابتدا جزو محدوده خاور نزدیک به حساب می‌آمد.
تا پایان قرن نوزدهم میلادی، این اصطلاح به قوت خود باقی ماند، اما فروپاشی امپراتوری عثمانی و کاهش قدرت آن، ابهام قابل توجهی در تعریف خاور نزدیک ایجاد کرد. امروزه، اصطلاح خاور نزدیک بیشتر در متون تاریخی برای توصیف کشورهای آسیای غربی از دریای مدیترانه تا ایران به کار می‌رود و معنای مدرن آن با مفهوم اولیه تفاوت دارد.
دانشگاه های معتبر خاور نزدیک Neareast
از جمله دانشگاه‌های معتبر خاور نزدیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دانشگاه آمریکایی بیروت در لبنان
- دانشگاه نفت و مواد معدنی پادشاه فهد و پادشاه سعود در عربستان سعودی
- دانشگاه امارات متحده عربی
- دانشگاه آمریکایی در قاهره مصر
- دانشگاه قطر
- دانشگاه آمریکایی شارجه در امارات
- دانشگاه اردن
- دانشگاه سلطان قابوس در عمان
البته یک دانشگاه معتبر دیگر به نام دانشگاه خاور نزدیک در قبرس نیز وجود دارد که البته در صورتی جزو بهترین دانشگاه های این حوزه به شمار می‌رود که بخواهیم این کشور را جزئی از خاور نزدیک (Neareast) بدانیم. دانشگاه‌های درجه یک ایرانی مانند دانشگاه صنعتی شریف، شهید بهشتی و دانشگاه تهران نیز از بهترین دانشگاه‌های این منطقه به شمار می‌روند و در سال‌های اخیر بسیاری از دانشجویان خارجی برای تحصیل آن‌ها را برگزیده‌اند.
تفاوت خاورمیانه و خاور نزدیک
اصطلاحات «خاور نزدیک» و «خاورمیانه» اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما ریشه و کاربرد تاریخی متفاوتی دارند. اصطلاح خاور نزدیک از نگاه اروپای غربی شکل گرفته و به مناطقی از شرق نزدیک به اروپا اطلاق می‌شده است. از دیدگاه دیگر کشورها مانند چین، روسیه یا آفریقا، این منطقه «شرق» محسوب نمی‌شود و بنابراین نام‌گذاری کاملا اروپا محور بوده است.
با گذر زمان و به ویژه در دهه‌های اخیر، «خاورمیانه» جایگاه رایج‌تری پیدا کرده و در متون سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای بیشتر به کار می‌رود. با این حال، در حوزه باستان‌شناسی و مطالعات تاریخی، اصطلاح خاور نزدیک هنوز رایج‌تر است و برای اشاره به مناطقی که امپراتوری عثمانی و دیگر حکومت‌های تاریخی بر آن‌ها تسلط داشتند، استفاده میشود. بنابراین تفاوت اصلی این دو اصطلاح نه در محدوده جغرافیایی بلکه در زمینه تاریخی و علمی کاربرد آن‌هاست.
اقتصاد در خاور نزدیک
کشورهای منطقه خاور نزدیک در سال‌های اخیر به رشد اقتصادی قابل توجهی دست یافته‌اند و درآمد آن‌ها از صنایع متنوعی تامین میشود. این منطقه سرشار از منابع طبیعی به ویژه نفت و گاز است و این منابع نقش کلیدی در تامین درآمد کشورهایی مانند ایران، ترکیه و قطر دارند.
در دهه‌های اخیر، صنعت گردشگری نیز به منابع درآمدی این کشورها اضافه شده و در برخی کشورها مانند امارات متحده عربی، گردشگری به عنوان منبع اصلی درآمد مطرح شده است. علاوه‌بر این، بسیاری از کشورهای خاور نزدیک با جذب سرمایه‌گذاران خارجی، به کسب درآمد و توسعه اقتصادی می‌پردازند.
براساس برآوردها، درآمد متوسط سالانه کشورهای خاور نزدیک از ترکیب صنایع مختلف و روش‌های متنوع اقتصادی به حدود ۸۰ میلیارد دلار آمریکا (۸۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ دلار) می‌رسد، البته این رقم شامل کشورهایی مانند ایران، عراق، افغانستان، سودان، لیبی، لبنان و مصر نمی‌شود. این آمار نشان‌دهنده پویایی اقتصادی و تنوع درآمدی در بخش عمده‌ای از کشورهای منطقه است و اهمیت منابع طبیعی، صنعت گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی را در رشد اقتصادی این منطقه به خوبی نمایان می‌کند.
نتیجه گیری
خاور نزدیک، منطقهای با تاریخچه غنی، تنوع فرهنگی و منابع طبیعی فراوان است که نقش مهمی در سیاست، اقتصاد و ژئوپلیتیک جهان ایفا می‌کند. کشورهایی که در این منطقه قرار دارند، با وجود تفاوت در جمعیت، منابع و سطح توسعه، همگی تحت تاثیر تاریخ پیچیده و تغییرات اقتصادی و سیاسی منطقه قرار گرفته‌اند. از ایران و ترکیه گرفته تا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، این کشورها با بهره‌گیری از منابع انرژی، صنعت گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی توانسته‌اند رشد اقتصادی قابل توجهی را تجربه کنند و موقعیت استراتژیک خود را تقویت کنند.
با این حال، مهاجرت به این منطقه مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد. فرصت‌های اقتصادی، سطح بالای رفاه و امکانات سرمایه‌گذاری از یک سو و محدودیت‌های شهروندی، مسائل امنیتی و محدودیت‌های فرهنگی از سوی دیگر، توجه افراد و سرمایه‌گذاران را به دقت می‌طلبد. در نهایت، خاور نزدیک منطقهای پویا و تاثیرگذار است که هم تاریخ و هم اقتصاد آن، همچنان نقش مهمی در تحولات جهانی ایفا می‌کند و فهم درست آن برای سیاستگذاران، پژوهشگران و سرمایه‌گذاران بین‌المللی ضروری است.
منابع:
سوالات متداول
تفاوت خاورمیانه و خاور نزدیک چیست؟
خاور نزدیک اصطلاحی تاریخی و اروپامحور است که بیشتر مناطق تحت تاثیر امپراتوری عثمانی را شامل می‌شد، در حالی که خاورمیانه اصطلاحی مدرن‌تر است که کشورهای آسیای غربی و شبهجزیره عربستان را در بر میگیرد.
خاور دور و نزدیک و میانه کجاست؟
خاور نزدیک به مناطقی از جنوبغربی آسیا و شرق مدیترانه گفته میشود، خاورمیانه اصطلاحی مدرن برای کشورهای آسیای غربی و شبهجزیره عربستان است و خاور دور به کشورهای شرقی آسیا مانند چین، ژاپن، کره، اندونزی و ویتنام اطلاق میشود.
کشورهای خاور نزدیک کجاست؟
کشورهای خاور نزدیک شامل ایران، عراق، ترکیه، اردن، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، بحرین، یمن، لبنان، سوریه و سرزمینهای فلسطین می‌شوند.
خاور نزدیک به کدام منطقه جغرافیایی گفته میشود؟
خاور نزدیک به منطقهای جغرافیایی گفته میشود که جنوبغربی آسیا و شرق دریای مدیترانه را در بر میگیرد و شامل کشورهایی مانند ایران، عراق، ترکیه، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، لبنان، سوریه و سرزمینهای فلسطینی است.
پر جمعیت ترین کشور خاور نزدیک و کم جمعیت ترین کشور خاور نزدیک کجاست؟
پرجمعیتترین کشور خاور نزدیک ایران با حدود ۹۲ میلیون نفر جمعیت است و کمجمعیتترین کشور منطقه بحرین با حدود یکمیلیون و ششصدهزار نفر جمعیت محسوب میشود.
همــــــــــــین الان مشــاوره بگیــر!
هفت روز هفته از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب
به قلم بهناز نوری علاقه زیادی به سفر کردن و آشنایی با فرهنگ‌های مختلف دارم و همین باعث شده تجربیات جالبی به دست بیاورم. تجربه سفر به ده‌ها کشور جهان را دارم و سعی می‌کنم تجربیات سفر و دانسته‌هایم را با دیگران به اشتراک بگذارم.
پرسش و پاسخ